Anita Sterbik
580 California St., Suite 400
San Francisco, CA, 94104
Istorija nacionalne muzike 1. Muzika u srednjevekovnoj Srbiji (izvori, duhovna i svetovna muzika
Sign up for access to the world's latest research
Abstract
Najranija svedočanstva o muzikalnosti predaka Južnih Slovena potiču još iz predhrišćanske ere sa tla Dardanije (teritorije koja obuhvata današnju Makedoniju i jedan deo Južne Srbije). Iako su izvori o religiji Slovena i njihovim paganskim obredima dosta oskudni i nepouzdani, ipak se sa sigurnošću može tvrditi da se uloga muzike i plesa prostirala na dosta širokom polju. U periodu odumiranja rodovskog uređenja i njegove patrijarhalne kulture, formiranja novog klasičnog društva, nastajanja pojedinih vlasteoskih poseda i stvaranja država između IX i XII veka, na tragove svetovne muzičke kulture ukazuje najpre crkvena literatura, koja pruža i dokaze o profesionalnom bavljenju muzikom na tlu balkanskih država srednjeg veka, koje je bilo na istoj osnovi kao i ono na Zapadu. Vrsta putujućih muzikanata, tipična za feudalni period, imala je svoje odgovarajuće predstavnike i na teritoriji koju su nastanjivali Srbi i Makedonci. Već Sv. Sava u svom prevodu Nomokanona govori o špilmanima, tumačeći da su to glumci, plesači, gudači ili svirači. Nema sumnje da je, kao što su mnogi pisci pretpostavljali, taj strani naziv za profesiju ušao u staroslovenski jezik uporedo sa dolaskom samih izvođača te profesije, koji su bili Nemci. Svirači-zabavljači u svojstvu " skomraha " , " glumaca " , " praskavnika " ili " sviralnika " bili su uvršćivani među stalno osoblje pojedinih poseda i feuda, ali i tretirani, u društvenoj hijerarhiji, na poslednjem stupnju (u Dušanovo doba su ih poklanjali zajedno sa ostalim inventarom poseda). Skomrasi su nastupali ne samo kao zabavljači vlastele u zatvorenim dvorskim krugovima nego i na javnim narodnim svečanostima, i svojom igrom oštro su se suprotstavljali crkvenim pogledima na moral. Crkva je nemilosrdno progonila ne samo ljude izvođače nego i same oblike narodnog iživljavanja u muzici i plesu, naročito one koji su paganskog porekla. Skomrasi su bili progonjeni i zbog toga što su oni kao " glumci " u svojoj igri podvrgavali satiri i ismejavanju sveštenike i vladare. Uprkos tome, narodno iživljavanje u muzici i profesionalno bavljenje muzikom, plesom i glumom nije moglo biti zauzdano. Narod se redovno okupljao na mestima određenim za zabavu, koja su imala i svoj domaći naziv, igrište. Dvorski i narodni zabavljači selili su se, po prirodi svoje profesije, kad god i kud god je to bilo potrebno. Među srpskim vladarima koji su najredovnije održavali muzičke kapele na dvoru nalazi se, pored Stevana Prvovenčanog, despot Stefan Lazarević. Pored svoje uloge u dvorskim ceremonijama i zabavama i narodnim veseljima, muzika je bila i sastavni deo ratnih pohoda i pobedničkih svečanosti. Srednjevekovni instrumentarijum bio je bogat, sudeći ne samo po ilustracijama nego još više po terminologiji koja je upotrebljena u raznim istorijskim izvorima.